Geleneksel medyada bilgi akışı medyadan izleyici, okuyucu, dinleyiciye dönüktür. Her ne kadar izleyici kendi sesini zamanın iletişim olanakları ile duyurmaya, gerek mektup gerekse radyo ile duyurmaya çalışmışsa da, internet teknolojisinin yapmış olduğu etkiyi hiç bir zaman gözlenmemiştir. İnternetin ilk ortaya çıktığı zamanlarda da bilgi akışı tek yönlü idi. Kullanıcılar kendi aralarında haberleşebiliyor, veri paylaşımında bulunabiliyor ancak teknik sınırlılıklar sebebiyle aktif birer içerik üreticisi değillerdir. WEB 2.0. teknolojisinin hayata geçmesiyle artık insanlar da birer içerik üretici olmuş; kendilerine verilenle yetinmemeye, sunulanı kendi istek ve beklentilerini karşılayacak biçimde dönüştürmeye başlamışlardı. Geleneksel medyanın anlaşılması için üretilen kavram setleri, kuramlar artık büyük ölçüde geçersizleşmeye başlamıştı. Dijital teknoloji kendisini anlamak için yeni modeller, teoriler gereksinmeye başladı. İletişim araçları yakınsamaya, içerik dönüşmeye, üretici ve tüketici kavramı melezleşmeye başladı.

İletişim araçlarının teknolojik gelişmesine bağlı olarak ortaya çıkan, dönüşen iletişim kültürüne farklı yaklaşımlar söz konusu olmuştur. İletişimin içeriğinin üretildiği ortam merkeze alındığında “dijitalleşme”, kullanım dikkate alındığında “etkileşim, içerik dikkate alındığında ise “multimedya biçimselliği” kullanılmıştır. Günümüzde iletişim ortamını tanımlarken üretim ve dağıtım teknik imkanlarının geldiği noktayı göz önüne alarak bir isimlendirme yapmanın önemi ortadadır. Van Dijk ise yeni iletişim ortamını “dijital kodlama sistemine temellenen, iletişim sürecinin aktörleri arasında eş zamanlı ve çok yoğun kapasitede, yüksek hızda karşılıklı ve çok katmanlı etkileşim gerçekleştiği multimedya biçimselliğine sahip iletişim araçları”nın belirleyiciliğine dikkat çekmiştir. Yeni medya, dijital kodlama sistemine temellenen, hipermetinlilik ve modülerlik özelliklerini taşıyan yüksek hızda etkileşimin gerçekleştiği (bireylerin aktif olduğu) iletişim alanlarıdır” şeklindeki ifadesinde geleneksel medya ile yeni medyanın farklılıklarına dikkat çekmiş ve izleyicinin yeni medya ile dönüşen konumunu da vurgulamıştır. Van Dijk de bu doğrultuda yeni medya ile geleneksel medya arasındaki farklara “medya hem birleşmiştir hem de interaktiftir ve 20. ve 21. Yüzyılların başında dijital kodlar kullanır. Medya, çoklu medya, interaktif medya ve dijital medya olarak birçok alternatif isimle anılır. Bu tanımı kullanmak medyanın eski ya da yeni olduğunu belirlemek için kolaydır.

Dijital teknolojiyle birlikte üretim ve tüketim, üretici ve tüketici tanımlamalarının da sınırları değişmiştir. Zaman ve mekan kısıtlamaları ortadan kalmış, üretilen mesajın yayılım uzamı genişlemiş, geleneksel medya karşısında pasif bir konumda olan kitle aktif role bürünmüştür.

Dijital sözlükler gündelik hayata, politik, kültür, spor olaylarına dair başlıklar açılan ve açılan başlıklara yazar tarafından girilerin yapılmaktadır. Girilerde tanımlamalar yapılmakta, kişisel tecrübeler, yaklaşımlar, beğeniler ve eleştiriler yer almaktadır. Yazarlar başlıkla ilgili konuda örnekler verilmekte; fikirlere, kitaplara veya kişilere atıfta bulunulabilmektedir. Sözlüğün kendisine has bir jargonu vardır ve genellikle dijital çağın içinde doğup büyümüş gençler tarafından kullanıldığından bu jargonu kendisine has özellikler barındırmaktadır. Ekşi Sözlük sözcük, terim, kavram ve kişilere ilişkin bilgi, deneyim, gözlem, espri, yorum, anket, link ve kaynak içeren interaktif bir mecra, veri tabanıdır. Ekşi sözlük daha teknik bir ifadeyle, bünyesinde barındırdığı yazarların görüşlerini içerik olarak sunan, collaboravie hypertext dictionary niteliğinde bir yapıdır. Sözlük Sedat Kaplanoğlu tarafından 1999 yılında kurulmuştur ve sözlüğün sloganı kutsal bilgi kaynağıdır. Ekşi Sözlük, Türkiye’de katılımcı sözlük anlamında bir ilk olmuş ve herkesin erişimine açılmasıyla özellikler gençler tarafından en çok kullanılan internet sayfalarından birine dönüşmüştür. Ekşi Sözlük çevrim içi hayatına başladıktan bir süre sonra, yazar alımını durdurmuş, bu durum Ekşi Sözlük yazarlığının popüler ve prestijli bir statüye dönüşmesini sağlamıştır. Ekşi Sözlük yazarlığı için artan talep başka sözlüklerin de hayata geçmesine zemin hazırlamış, Ekşi Sözlükten sonra İTÜ Sözlük, Uludağ Sözlük, İnci Sözlük, Elma Sözlük, Private Sözlük, Kral Sözlük gibi sözlükler sırasıyla hayata geçirilmiştir. Bu sözlüklerden pek çoğu zamanla kapanmak durumunda kalmışlardır.

Sözlükler postmodern bilginin bir numunesi olma yolunda ilerlemektedir. Sözlüklerde yazılan çoğu zaman kabul edilmesi için öne sürülen, doğru ya da yanlış şeklinde değerlendirmeleri yapmanın çok mümkün olduğu bilgiler değillerdir. Açılan başlıklarda onlarca, yüzlerce bazen binlerce giri yapılmaktadır. Her bir girinin kişiselliği, kendisine has oluşu dikkate alındığında, kişi sayısınca anlam, yorum, bakış açısı kamusallaşmakta, ilgili konuya, olaya, duruma veya sözcüğe eklenerek onu anlamsal bir genişlemeye tabii tutmaktadır. Yazarlar belirli bir fikir ya da konseptle sınırlanmamışlar, tamamen özgür iradeleriyle yazmaktadırlar. Sözlükler bir tür meclis, konuşma tartışma platformu gibi de görülebilirler. Söyleyecek sözü olan, tespiti olan, rahatsızlık duyan, daha farklı olanı talep eden veya öneren, yaratıcı bir bakış açısını sunmak isteyen gençlerin buluştuğu bir söz söyleme meclisidir. Yorumu yapan, bakış açısını sunan kimse kendi kimliği, yetişme tarzı, eğitimi düzeyi ile ilgili de bilgi sunarak kamusal alanda var olurken, yorum yaptığı başlıkta ifade edilen durum ya da olaya nasıl baktığını kendi penceresinden sunarak anlam zenginliği oluşturmaktadır. Alternatif tanımlamalar, yorumlamalar, yaklaşımlar dijital iletişim ortamlarının postmodern kültüre yaptığı muazzam bir katkıdır.

Dijital sözlüklerde yazarlar çoğu zaman doğruyu sorgulayan, konuları yeni ve yaratıcı bakış açısıyla ve katılımcı oluşum formatında ele almaya gayret etmektedir. Sözlükler bu yönüyle ana akım medyadan farklılık göstermektedirler. Yazarlar muhalif bir söyleme sahiptir. Dijital kültürün insanı reel hayatta daha da yalnızlaştıran tarafına zıt biçimde, kullanıcı isimlerle dijital nesil katılımcı sözlüklerde sosyalleşerek, paylaşarak, eklenerek, genişleyerek var olmaktadırlar. Anonim yapı bu düzenin anahtarıdır. Sosyal hayatın baskısından uzak, gerçek olmayan ama olmak istedikleri, olmayı hayal ettikleri gibi birisi olarak yazmak, muhalif tutup sergilemek, sunulanı olduğu gibi kabul etmeyip onu değiştirmek, var olana karşı kendi gerçekliğini sunmak ve hatta dayatmak dijital sözlüğün ve dahi postmodern kültürün bir getirisi ve imkanı olarak algılanabilir.

İnternette insanlar gerçek yaşam koşullarından sıyrılarak, fiziksel özelliklerini geride bırakarak bir araya geldiklerinden, herkes olmak istediği insan olduğundan farklı, özgürlükçü bir deneyim sunmaktadır. İnternette kimlikler sunulan ifadelerle, yaklaşım tarzlarıyla, sahip olunan bilgi ve entelektüel birikimle kurulmaktadır. Sahip oluna birikimi internet koşullarında yansıtmak da önemlidir. Ancak uzam yeni kimliklerin oluşmasına, yeni bir bilme ifade etme, içerik oluşturma, yorumlama biçimlerini oluşturmaktadır.

Dijital Sözlükler küreselleşmesinin ve ortaya çıkan yeni iletişim imkanlarının hayatımıza daha çok girmesi ile birlikte eski sözlüklerin modern kavram ve durumları açıklamakta yetersiz kalışının alternatif sözlük ihtiyacı doğurması sonucunda ortaya çıkmıştır. Dijital sözlükler gerçek zamanlı, akışa dayalı çevrim içi forumlar, topluluklar yaratmaya odaklı sosyal ağlar, “urban dictionary” tarzı sözlük formatını kullanan kullanıcı içeriği siteleri ve ortaklaşa üretimin altyapısını oluşturarak Wikipedia gibi örnekleri yaratan Wiki’lerin bir karışımı olarak tanımlanabilirler. Öte yandan dijital sözlükler, sözcük, kavram, olay, durum ya da fikirleri yazarların yorumlarını içeren sübjektif bir tutumla sunmaktadırlar. Dijital sözlüklerde yapılan yorum, sağlanan katkılar anlık ve gündelik hayatta karşılaşılan tecrübelerin eşliğinde yapılmaktadır. Sözlükler bu bağlam son derece dinamik, katılımcı, gündemden etkilenen ve ayrıca gündemi belirleyen yapılardır. Bu durumda sözlükler yer alan başlıkların ifade ettiği anlamlar sürekli genişlemekte, değişmekte, bireysel tecrübelerin birikimiyle kendi nesnelliğini üreten postmodern alanlara dönüşmektedir.

Dijital sözlüklerde kullanıcılar hem içeriğin üretimi gerçekleştirmekte hem de içeriğin tüketicisi olmaktadır. Dijital iletişim kültürünün önemli özelliklerinden birisi olan rollerin değişmesi, postmodern kültürün niteliklerinden birisi olan tanımların ve sınırların ortadan kalkmasının bir işareti olarak yorumlanabilecek. Dijital kültürün iletişim araçları insanlara mobilize olma olanağı sağladığından her an bağlanarak içeriğe erişmek, katkıda bulunmak mümkündür; genişleyen ve güncellenen içeriğe her an ulaşarak eş zamanlılık özelliğini ortaya koyar ve içeriğin güncel kalmasını sağlar. Dijital sözlükler ayrıca çok geniş depolama olanaklarını kullanarak içeriği saklamakta, arşiv niteliği de taşımaktadır. ^[1]

Ekşi Sözlük'ün başı çektiği kategori. Belki de Dünya genelinde bu böyle. Ekşi, bildiğim kadarıyla ay farkıyla urban dictionary'den önce kurulmuştu. Urban Dictionary daha çok slang odaklı gittiği ve genelleşemediği için ekşi gibi yüksek trafiklere ulaşamadı belki ama alanında yine rakipsiz olduğunu söyleyebilirim.